Αφιέρωμα στην Πρωτομαγιά - 4: "Ένα δάκρυ για τον μπαρμπα-Τζίμη"

Μία Ελληνίδα που ζει στις Η.Π.Α., θυμάται και αναπολεί τον συμπατριώτη της μετανάστη μπαρμπα-Τζίμη, πολύ μεγαλύτερό της σε ηλικία, που είχε γνωρίσει όταν είχε πάει κι εκείνη μετανάστρια, στα μέσα του 20ου αιώνα.

Η αλήθεια πως ήταν ο μεγαλύτερος της παρέας. Κά­ποιοι μας κάτω από τα είκοσι. Κάποιοι πιο πάνω. Αυτός σαρανταδυό! Από σεβασμό κι αγάπη τον εφωνάζαμε μπάρμπα, κι από ασυλλογισιά! Εγώ τότε νόμιζα πως χρειάζονταν τρεις αιώνες να φτάσω τα σαρανταδυό, που μου φαινόντανε πολλά, πάρα πολλά χρόνια. Το ίδιο θα νομίζανε κι οι άλλοι, και κάναμε μπάρμπα τον Δημήτρη τον Ντεμίρη πριν την ώρα του, κι ας μας έλεγε στην αρχή «μα γιατί δεν με φωνάζετε σκέτα Τζίμη ή Δημή­τρη;...»
Βέβαια, εξόν[1] την ηλικία του, ήταν κι ο παλιότερος στην Αμερική. Εμείς οι άλλοι φρεσκοφερμένοι. Μυρίζαμε θυμάρι ακόμα, ξενάκια! Ξενάκια, και τόσο θέλαμε κά­ποιον, κάτι σαν πατέρα, σαν μεγάλο αδερφό, σαν θείο, και υιοθετήσαμε για κάτι τέτοιο τον μπαρμπα-Τζίμη, γιατί τον αγαπούσαμε. Όλοι μας τον αγαπούσαμε. Μα εγώ τον αγαπούσα απ' όλους πιο πολύ!

Ήταν γιατί μου φαινόταν ήρωας ο μπαρμπα-Τζίμης, που ήρθε στην Αμερική τον χρόνο που εγώ γεννήθηκα, κι όταν εγώ άρχισα να λέω ντα-ντα-ντα και μα-μα-μα, αυ­τός άρχισε να μιλάει τ' αγγλικά και τώρα όποια λέξη ήθελες, την ήξερε! Κι ακόμα σπουδαιότερο κι ηρωικό μού φαινότανε που στον πόλεμο —στον Πρώτο Μεγάλο Πόλεμο— αυτός ήταν με τον αμερικάνικο στρατό και λαβώθηκε[2] στη Γαλλία και πήρε και παράσημα. Είδα και φωτογρα­φίες του με στολή αξιωματικού και γαλόνια. Κι ήταν κι Αμερικανός πολίτης και ψήφιζε ο μπαρμπα-Τζίμης· αν ήτανε να βγάλουν πρόεδρο της Αμερικής, ψήφιζε!

Όλ' αυτά μου φαινόντανε τόσο σπουδαία τότε, τόσο ηρωικά...

«Μπαρμπα-Τζΐμη, το ξέρεις πως ακόμα δεν μας είπες την ιστορία πώς τα πήρες τα γαλόνια και τα παράσημα, τότε που λαβώθηκες στη Γαλλία, στη Φλάντρα; Νιώθω τέτοια περηφάνια για 'σένα, μια τέτοια περηφάνια!...»

Με κάρφωσε με τη ματιά του.

«Νίτσα, παιδί μου, εγώ δεν είμαι της ηλικίας σου και δεν νιώθω περηφάνια. Γιατί κατάλαβα πως ο πόλεμος δεν λύ­νει κανένα πρόβλημα, και σαν τελειώνει, μαζί με τη φο­βερή καταστροφή και την ορφάνια, αφήνει και τον σπόρο για νέο πόλεμο, μεγαλύτερο απ' τον προηγούμενο. Ναι, δεν νιώθω και τόση περηφάνια για 'κείνα τα παράσημά μου, μα έκαμα κι εγώ κάτι στη ζωή μου...»

Και νομίσαμε πως θα 'ταν καμιά ιστορία ηρωική για παλέματα με μπούφαλους και φίδια δέκα πήχες, εκεί στα δάση του Όρεγκον που έκοβε ξυλεία τα πρώτα χρόνια που ήρθε στην Αμερική, είτε με φάλαινες και μέδουσες στους πάγους της Αλάσκας, όπου δούλεψε ένα χρόνο με τα ψα­ράδικα ο μπαρμπα-Τζίμης.

«Πες μας, μπαρμπα-Τζίμη, πες μας αυτή την ιστορία σου!...» 

«Ήταν μετά που γυρίσαμε απ' τον πόλεμο. Η κατάσταση άσκημη, όπως πάντα μετά από κάθε πόλεμο. Έπιασα δουλειά δεύτερος μάγειρας.

»Την εποχή εκείνη στα ρέστοραν και τα ξενοδοχεία δου­λεύαμε δώδεκα ώρες την ημέρα, κι εφτά μέρες τη βδομά­δα. 

»Αν δεν δούλεψες στην Αμερική, μέσα σε κουζίνα, δώδε­κα ώρες την ημέρα κι εφτά μέρες τη βδομάδα, τότε τι θα πει κό­λα­ση δεν έχεις ιδέα. Φεύ­γει πάνωθέ σου κάθε ζωή και­ νιώ­θεις φορτίο το κορμί σου. Και σαν σκολά­σεις, πού να κοιμη­θείς απ' τα ταραγμέ­να νεύρα. Α­κούς ακόμα τον σερβιτό­ρο να ξεφωνίζει τις παραγγελίες, μαλώ­νεις με τον πιατά, τον σαλατά, τον παραμάγερα! Οι πελάτες στέλ­νουν πίσω τις παραγγελίες —πολύ ωμή η μπριζόλα, πολύ ξεροψημένο το μπιφτέκι!— και, προτού ξεκουραστείς, στριγκλίζει το ξυπνητήρι! 

»Όταν, κάποιος δικός μας, που δούλευε αυτός σ' αμερι­κάνικο ρέστοραν μονάχα οχτώ ώρες την ημέρα κι έξι μέ­ρες τη βδομάδα κι έπαιρνε μισθό μεγαλύτερο απ' τον δικό μας, σκορπάει ένα ευαγγέλιο! 

»- Δεν μας τα δώσανε, παλέψαμε και τα πήραμε! Να οργανωθείτε κι εσείς στα γρεκικά[3] μαγαζιά και ν' απαιτή­σετε να δουλεύετε σαν άνθρωποι!

»Τότες εγώ — αρχές του είκοσι[4] — δούλευα σ' εκείνο το μεγάλο ρέστοραν, αντίκρυ στο δημαρχείο, που το 'χε ένας συγχωριανός μου. Δεν δέχτηκε μήτε να το ακούσει.

»- Είστε στα καλά σας; Οχτάωρο κι έξι μέρες τη βδο­μάδα και μισθό μεγαλύτερο!... Μα δεν θα 'στε καλά!

»Αποφασίσαμε ν' απεργήσουμε. Μεσημέρι αρχίσαμε. Και πάνω στη μεγάλη φούρια, που πέφτανε απ' το δη­μαρχείο οι υπάλληλοι κι ήταν κάργα το μαγαζί —δώδεκα και τέταρτο ακριβώς— μαγέροι, πιατάδες, σερβιτόροι, σαλατάδες, τηγανάδες, πετάμε όλοι τις ποδιές!

»- Αμάν, βρε παιδιά!... να με καταστρέψετε γυρεύετε, εμένα, τον συμπατριώτη σας, που σας έδωσα δουλειά να ζήσετε; Βρε Δημήτρη, καίγονται τα κρέατα! Αμαρτία μεγάλη, Δημήτρη!...

»- Κι εγώ που καίγομαι πάνω απ' τις σκάρες και τα τηγάνια, δώδεκα ώρες την ημέρα, δεν είναι αμαρτία, αφεντι­κό;

»Υπόγραψε αμέσως. Μια ώρα μονάχα βάσταξε η απερ­γία στο μαγαζί αυτό. Και γίναμε φίλοι ύστερα και μας έλεγε πως τα κέρδη του δεν πέσανε κι ας δουλεύαμε λιγό­τερες ώρες κι ας πλήρωνε και μεγαλύτερα μισθά τώρα, κι απορούσε.

»Μα βέβαια. Τώρα αναπαυόντανε τα κορμιά μας και δουλεύαμε και με κέφι, με καρδιά, και βγάζαμε περισσότε­ρη και καλύτερη δουλειά.

»Όμως ήταν και μαγαζιά που δεν δέχτηκαν τα αιτήμα­τα και βάσταξε σε μερικά εφτά μήνες η απεργία!

»Να βρίσκεσαι σ' απεργία εφτά μήνες δεν είναι εύκο­λο!... Όσοι δουλεύαμε σε μαγαζιά που υπόγραψαν, συ­ντηρούσαμε τους απεργούς κι είχαμε και περισσευάμενη ώρα να 'μαστε δίπλα τους να τους δίνουμε θάρρος. Μα είχαν πια χάσει το ηθικό τους κι ήταν έτοιμοι να υποτα­χτούν, όταν σκεφτήκαμε ν' αποταθούμε[5] στην πελατεία και σοφιστήκαμε να πάρουμε ένα πουλάρι, να το φορτώ­σουμε δυο πελώριες ταμπέλες με γράμματα ένα μπόι[6] με­γάλα, αγγλικά, που έλεγαν:

Η ΜΑΝΑ ΜΟΥ ΔΟΥΛΕΥΕΙ 8 ΩΡΕΣ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ. 

ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ 0 ΣΥΛΛΟΓΟΣ «ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ ΖΩΩΝ». 

ΜΑ ΣΤΟ ΜΑΓΑΖΙ ΑΥΤΟ ΑΝΑΓΚΑΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΑΝ­ΘΡΩΠΟΥΣ ΝΑ ΔΟΥΛΕΥΟΥΝ 12. 

»Το πήραμε απ' το καπίστρι και πήγαμε μπρος σε κείνο το μεγάλο, το αριστοκρατικό ρέστοραν, στο Μάρκετ στρητ, και κόβαμε βόλτες μπρος στην πόρτα. Αν υπόγραφε αυτό, τότε θα υπογράφανε και τ' άλλα μαγαζιά, τα μικρά, και θα κερδιζόταν η απεργία.

»Ήταν το πιο κεντρικό σημείο της πόλης! Σε λίγο μα­ζεύτηκε μεγάλο πλήθος. Πελά­της δεν έμπαινε στο μαγαζί.

»Ο ρεστοραντιέρης βλέπει από μέσα κατατρομαγμέ­νος και καταλαβαίνει πως για να δια­λυθεί το πλήθος πρέ­πει να υπο­γράψει!

»Υπόγραψε κι ακολούθησαν και τα μικρά αμέσως και γιορ­τάστηκε η νίκη μας μεγαλό­πρεπα, μα 'γώ δεν πήρα μέρος, γιατί βρισκόμουν στο νοσοκομείο. Με παραφύλαξαν και με σακάτεψαν στο ξύλο, επειδή εγώ μίλησα και κα­τάφερα τον σέριφ[7] να δώσει άδεια να περιφέρουμε το που­λάρι στο Μάρκετ στρητ.»

Και ξεκούμπωσε το πουκάμισό του και μας έδειξε ο μπαρμπα-Τζίμης μια ουλή στο σβέρκο του με περηφάνια! «Να, τότε πήρα κι αυτό εδώ». Και θαρρείς πως μας έδειχνε κανα παράσημο! 

«Νίτσα, παιδί μου, νιώθω περηφάνια γιατί, όταν το κάλεσε η στιγμή, έκανα το χρέος μου απέναντι στους συναδέλφους μου και βοήθησα να γίνει ευκολότερη και καλύτερη η ζωή μας, κι αυτό είναι σαν να 'βαλα κι εγώ ένα λιθαράκι στο χτίσιμο μια καλύτερης κοινωνίας!... 

»Αν χά­ναμε τότε εκείνη την απεργία, ποιος ξέρει πόσα χρόνια θα περνούσαν όσο να ξαναβρούμε κουράγιο να ξαναπολεμήσουμε για τα δίκια μας!.. Και γίναμε και παράδειγμα! Αμέσως σηκώθηκαν κι απαιτούσαν οχτάωρο και στ' άλλα μέρη της Αμερικής οι γρεκοί μαγεροσερβιτόροι! Στο Λος Άντζελες, στο Σικάγο, στη Νέα Υόρκη!..

»Κι έτσι τώρα έχουμε καιρό να λιαστούμε και 'μείς μια φορά τη βδομάδα και να δούμε και τις ομορφιές της φύ­σης. Έχουμε και την ώρα, και το έξοδο, για ένα κονσέρτο, ένα θέατρο, ένα βιβλίο, ένα περιοδικό!.. Κι όλ' αυτά δίνουν χαρά στον άνθρωπο, και τον κάνουν και καλύτερο, και καλυτερεύει η κοινωνία, καλυτερεύει η ζωή!.. 

»Έχου­με τώρα και μια πεντάρα παραπάνου να στείλουμε στους δικούς μας, κι έχουμε και περισσότερη ώρα για ένα γράμ­μα στη μάνα μας που το καρτερεί να χαρεί κι αυτή!.. Και ωφελήθηκες και ΄σύ, Νίτσα! Πού θα βρίσκαμε καιρό να σε πηγαίναμε να δεις τους κάμπους και τ' ακρογιάλια της Καλιφόρνιας άμα δουλεύαμε ακόμα όπως εκείνο τον και­ρό… 

»Κατάλαβες, Νίτσα, γιατί νιώθω περηφάνια για ό,τι έκαμα τότε;...»

Κατάλαβα, κατάλαβα, είπα, αλλά μέσα μου έλεγα, «κοτζάμ αξιωματικός κι έκατσε και τονε δείρανε και το λέει και δίχως ντροπή!» 

Μα αν τον αντάμωνα σήμερα θα του 'λεγα: «Ναι, μπαρμπα-Τζίμη, καταλαβαίνω τώρα, καταλαβαίνω, και είμαι πολύ υπερήφανη που κάποτε σε γνώρισα»! Έτσι θα του 'λεγα! 

Μα μπορεί και να μη ζει τώρα, μπορεί να 'κλεισε πια τα μάτια του τα θλιμμένα!.. Και θα τόνε βάλανε στης ξένης γης την αγκαλιά, άκλαυτον κι αμοιρολόγητο, όπως τόσους άκλαυτους κι αμοιρολόγητους σκέπασε τούτο το χώμα της ξενιτιάς!..

[1] εξόν: εκτός
[2] λαβώθηκε: τραυματίστηκε
[3] γρεκικά: ελληνικά
[4] ενν. 1920
[5] ν' αποταθούμε: να απευθυνθούμε
[6] ένα μπόι μεγάλα: μεγάλα, όσο το ύψος ενός ανθρώπου
[7] σέριφ: αστυνόμος, σερίφης

Θεανώ Παπάζογλου-Μάργαρη 

(ΓΛΩΣΣΑ Ε΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ παλαιό βιβλίο, Β΄ ΜΕΡΟΣ) 

ΕΝΑ ΔΑΚΡΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΠΑΡΜΠΑ-ΤΖΙΜΗ

Ερωτήσεις και δραστηριότητες επεξεργασίας

1. Πού διαδραματίζεται το αφήγημα; Ποια είναι τα κύρια πρόσωπα που αναφέρονται; Ποιος διηγείται;
2. Ποια ήταν η σχέση της Νίτσας με τον μπαρμπα-Τζίμη;
3. Σε ποιον πόλεμο πήρε ο μπαρμπα-Τζίμης τα πολεμικά παράσημά του; Γιατί δεν ήταν περήφανος γι’ αυτά;
4. Στο κείμενο αυτό υπάρχει μια ιστορία μέσα στην ιστορία. Δείξτε από πού αρχίζει και από πού τελειώνει αυτή, σημειώνοντας την πρώτη και την τελευταία φράση της.
5. Τι δουλειά έκανε ο μπαρμπα-Τζίμης όταν γύρισε από τον πόλεμο; Πού δούλευε; Τι προβλήματα αντιμετώπιζαν αυτός και οι συνάδελφοί του;
6. Όσοι δούλευαν στα αμερικάνικα εστιατόρια αντιμετώπιζαν την ίδια κατάσταση; Γιατί;
7. Πώς κρίνετε και πώς εξηγείτε το γεγονός ότι το αφεντικό τους, αν και ήταν συμπατριώτης τους, αν και ήταν και αυτός μετανάστης, παρ’ όλα αυτά τους εκμεταλλευόταν ακόμη πιο σκληρά;
8. Τι έκαναν για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους ο μπαρμπα-Τζίμης και οι συνάδελφοί του; Είχε αποτέλεσμα αυτό που έκαναν;
9. «Βοήθησα να γίνει ευκολότερη και καλύτερη η ζωή μας» λέει κάπου στην αφήγησή του ο μπαρμπα-Τζίμης. Ποια στοιχεία μέσα στο κείμενο αποδεικνύουν ότι ήταν καλύτερη η ζωή τους μετά την απεργία;
10. «Μα έκαμα κι εγώ κάτι στη ζωή μου..» λέει ξανά ο μπαρμπα-Τζίμης σε ένα άλλο σημείο. Τι είναι αυτό το «κάτι», που έκανε, για το οποίο νιώθει περήφανος;
11. Διοργανώνετε μια συζήτηση για τη χρησιμότητα της απεργίας. Γράψτε σε ένα φύλλο χαρτί έναν κατάλογο με επιχειρήματα υπέρ της απεργίας και έναν κατάλογο με επιχειρήματα κατά της απεργίας, σε συνεργασία με την ομάδα σας.
12. Γνωρίζετε κανέναν άλλο τέτοιο αγώνα (απεργία); Γράψτε γι’ αυτόν.