Ιστολόγιο βοηθός: Οι καταστροφές του Παρθενώνα

Ο Παρθενώνας, αυτό το εκπληκτικό μνημείο της κλασσικής Αθήνας με την αξεπέραστη ποιότητα κατασκευής, θα έφτανε μέχρι τις μέρες μας σε άριστη κατάσταση (αν δεν υπολογίσουμε την φθορά του χρόνου που θα άφηνε τα σημάδια της στα μάρμαρα (διάβρωση μαρμάρων και ξεθώριασμα-εξαφάνιση χρωμάτων).

Για την ερειπωμένη κατάσταση στην οποίαν βρίσκεται σήμερα, ευθύνονται αποκλειστικά οι άνθρωποι, αφού η οποιαδήποτε καταστροφή που έχει υποστεί στα 2.500 χρόνια της παρουσίας του έχει προκληθεί, ακούσια ή εκούσια, μόνο από ανθρώπινες ενέργειες.

Ευτυχώς, ύστερα από πολλές αναστηλώσεις, σήμερα έχει βρει ξανά λίγη από την αρχική του δόξα.

Μέχρι τους Μακεδονικούς χρόνους βρισκόταν σε άριστη κατάσταση. Μάλιστα, το 330 π.Χ. ο Μ. Αλέξανδρος κάτω από κάθε μετόπη της κεντρικής (ανατολικής) πλευράς του κάρφωσε χρυσές ασπίδες, σε ανάμνηση της νίκης του στον Γρανικό ποταμό.

Οι πρώτες καταστροφές του Παρθενώνα έγιναν λίγο αργότερα (μετά το 300 π.Χ.) από τον τύραννο της Αθήνας, Λάχαρη, ο οποίος απέσπασε από το μνημείο τις χρυσές ασπίδες και από το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς το χρυσάφι και τα κοσμήματα.

Καταστροφές υπέστη και ο οπισθόδομος του ναού, όταν χρησιμοποιήθηκε ως προσωπικό κατάλυμα του βασιλιά της Μακεδονίας, Δημητρίου του Πολιορκητή.

Τον 3ο αι. μ.Χ. εμφανίστηκαν από τον Βορρά οι Έρουλοι, γερμανικός πολεμικός λαός, οι οποίοι στόχευαν στην αρπαγή του πλούτου από τις πόλεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Έτσι, το 267 μ.Χ. έκαναν επιδρομή στην Αθήνα την οποίαν και πυρπόλησαν.
Δεν σεβάστηκαν ούτε τον Παρθενώνα (την τέχνη του οποίου ούτως ή άλλως δεν ήταν σε θέση να εκτιμήσουν) και πυρπόλησαν και αυτόν.

Από την πυρκαγιά που προκλήθηκε κατέρρευσαν τα κεραμίδια της στέγης (όταν κάηκαν τα ξύλινα δοκάρια που την στήριζαν) προξενώντας καταστροφές και στο υπόλοιπο εσωτερικό μέρος του ναού.
Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη καταστροφή τού μνημείου. Αργότερα επισκευάστηκε η στέγη, όμως στην θέση των μαρμάρινων κεραμιδιών μπήκαν πήλινα.

Το 550 μ.Χ., στο εσωτερικό του μνημείου οικοδομείται χριστιανικός ναός προς τιμήν της «του Θεού Σοφίας».

Οι χριστιανοί κατέστρεψαν πάρα πολλά γλυπτά, ως "ειδωλολατρικά", πετώντας τα από ψηλά.
Μάλιστα, όσα δεν μπορούσαν να τα πετάξουν, αρκούνταν στο να πελεκούν με σφυριά και καλέμια τα πρόσωπα των παραστάσεων.
(Γι’ αυτό και πάρα πολλά ανάγλυφα και αγάλματα τα βλέπουμε σήμερα με κατεστραμμένα τα πρόσωπά τους.)

Το 1685 οι Βενετοί αποφασίζουν να εκστρατεύσουν εναντίον της Πελοποννήσου η οποία βρισκόταν κάτω από την κυριαρχία των Τούρκων και να καταλάβουν τα εύφορα εδάφη της και, κυρίως, τα λιμάνια της.
Αρχηγός της επιχείρησης είναι ο Φραγκίσκο Μοροζίνι.

Το 1687 αποφασίζουν να καταλάβουν την Αθήνα.
Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1687 βρίσκονται ήδη στον δρόμο από τον Πειραιά προς την Αθήνα.

Οι Τούρκοι έντρομοι κλείνονται στην Ακρόπολη (που τότε ήταν γεμάτη από κατοικίες). Επισκευάζουν όπως όπως τα τείχη της, μαζεύουν τα πυρομαχικά σε αποθήκες και περιμένουν.

Ο Παρθενώνας στο μεταξύ έχει αλλάξει για άλλη μία φορά χρήση και από χριστιανική εκκλησία (της Παναγίας) που ήταν στην εποχή του Βυζαντίου τώρα έχει μετατραπεί σε τζαμί.

Ο Μοροζίνι και οι στρατιώτες του στην αρχή προσπαθούν να ανατινάξουν τον ιερό βράχο με δυναμίτη (φουρνέλα). Δεν το καταφέρνουν, αφού ο βράχος είναι αρκετά σκληρός και αλλάζουν τακτική: Στήνουν τα κανόνια τους σε διάφορα σημεία απέναντι από την Ακρόπολη, όπως τα υψώματα του Φιλοπάππου, της Πνύκας και του Αρείου Πάγου, και αρχίζουν να πυροβολούν.

Οι Τούρκοι έχουν μεταφέρει για ασφάλεια όλα τους τα πυρομαχικά μέσα στον Παρθενώνα.

Ο Μοροζίνι αρχίζει έναν καταιγισμό πυρών εναντίον του ιερού μνημείου με όλα του τα πυροβόλα.

Ο ναός αντέχει. Αλλά όχι για πολύ... Ένα από τα βλήματα διαπερνάει την οροφή του και σκάει πάνω στα πυρομαχικά, τα οποία ανατινάζονται με εκκωφαντικό θόρυβο.

Αυτή ήταν η μεγαλύτερη καταστροφή: Από την τρομερή έκρηξη ανατράπηκαν σχεδόν στο σύνολό τους οι τρεις από τους τέσσερις τοίχους του σηκού και κατέπεσαν τα 3/5 των αναγλύφων της ζωφόρου. Κατέπεσαν, επίσης, πολλοί κίονες στο ανατολικό, βόρειο και νότιο τμήμα του ναού. Οι κίονες στην πτώση τους συμπαρέσυραν τα τεράστια μάρμαρα των επιστηλίων, τα τρίγλυφα και τις μετόπες.

Η φωτιά που καίει συνεχώς για δύο μέρες ολοκληρώνει το έργο της καταστροφής.
Όταν διαλύονται οι καπνοί, το ιερό μνημείο αποκαλύπτεται σχεδόν πλήρως διαλυμένο...

Στις 4 Δεκεμβρίου 1867 η Γερουσία της Βενετίας εξουσιοδοτεί τον Μοροζίνι "...να αφαιρέσει και να αποστείλει εκείνο που κρίνει πιο σπουδαίο και πιο καλλιτεχνικό" από τα γλυπτά του Παρθενώνα.

Έτσι, αρκετά από τα γλυπτά γλύτωσαν από τον βομβαρδισμό, καταστρέφονται από την λεηλασία.

Κατά την διάρκεια της άτσαλης αποκαθήλωσης από τους στρατιώτες του πολλά από αυτά πέφτουν κάτω με δύναμη και διαλύονται.

Μετά από δύο χρόνια ο Μοροζίνι αναγκάζεται να αποχωρήσει από την Αθήνα και να την παραδώσει στους Τούρκους.

Στην θέση του προηγούμενου τζαμιού που καταστράφηκε από τον βομβαρδισμό, οι Τούρκοι έκτισαν ένα μικρό τζαμί στο εσωτερικό του μνημείου.

Πολλά χρόνια αργότερα, το 1801, ο λόρδος Έλγιν (σωστότερα: ο λόρδος του Έλγιν) πήρε με διάφορες πονηριές και δωροδοκίες την άδεια και άρπαξε από τα μνημεία της Ακρόπολης ό,τι μπορούσε να αφαιρέσει.

Στην προσπάθεια μεταφοράς τους μάλιστα κατέστρεψε και ο ίδιος πολλά γλυπτά.
Τα γλυπτά τα μετέφερε στην Αγγλία και, αργότερα, τα πούλησε στο Βρετανικό Μουσείο, στο Λονδίνο, όπου βρίσκονται μέχρι και σήμερα.

Βεβήλωση υπέστη το μνημείο και στα χρόνια της γερμανικής κατοχής 1940-1944.

Οι ναζί κατακτητές βρώμισαν, μεταφορικά και κυριολεκτικά, το ιερό μνημείο:

Μεταφορικά, επειδή η ναζιστική σημαία που ήταν υψωμένη στον ιερό βράχο λέρωνε την ακρόπολη και τον Αττικό ουρανό.

Κυριολεκτικά, επειδή, σύμφωνα με μια έκθεση με τίτλο «Ζημίαι των Αρχαιοτήτων εκ του Πολέμου και των Στρατών Κατοχής», που συντάχθηκε το 1946 από την Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων του Υπουργείου Παιδείας και ήρθε στην δημοσιότητα το 2012, οι Γερμανοί (που κατά τα άλλα προσπαθούσαν να πείσουν την ανθρωπότητα πως ήταν "αρχαιολάτρες") αντιμετώπιζαν τις αρχαιότητες της Ακρόπολης ως τουαλέτα: «Διά τους στρατιωτικούς της κατοχής όλα τα μνημεία της Ακροπόλεως ήσαν ουρητήρια, κατά προτίμησην δε ο Παρθενών».

Από τα μέσα του 20ου αιώνα και μετά έχει παρουσιαστεί ένας εξίσου μεγάλος και πολύ πιο ύπουλος εχθρός, η μόλυνση της ατμόσφαιρας. Τα καυσαέρια της ατμόσφαιρας, καθώς ενώνονται με το νερό της βροχής δημιουργούν την όξινη βροχή, η οποία προξενεί μεγάλες και ανεπανόρθωτες φθορές στα μνημεία.

Μέσα στο μουσείο γίνονται πολύ λεπτομερείς εργασίες καθαρισμού και συντήρησης των γλυπτών με υπερσύγχρονα μηχανήματα και με την βοήθεια ακτινών laser.