Οι Βυζαντινοί και το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ (οι αλλόγλωσσοι λαοί το ξέρουν ως ελληνικό πυρ –"greek fire") εφευρέθηκε προς τα τέλη του 7ου αιώνα (το 672 μ.Χ., σύμφωνα με την αφήγηση του χρονογράφου Θεοφάνους του Ομολογητού) από τον Σύρο εφευρέτη Καλλίνικο.

Στρατιώτης που εκτοξεύει υγρό πυρ εναντίον εχθρικού κάστρου

Λεπτομέρεια της παραπάνω εικόνας

Για να παραχθεί και να εκτοξευθεί το υγρό πυρ απαιτούνταν ένα ολόκληρο οπλικό σύστημα.
Αυτό περιελάμβανε τα πλοία που ήταν οπλισμένα με αυτό (τους πυρφόρους δρόμωνες), την συσκευή που θέρμαινε και έθετε υπό πίεση την ουσία, τον σίφωνα (τον σωλήνα) που την εξαπέλυε και την ειδική εκπαίδευση των τεχνιτών και των χειριστών του συστήματος (των σιφωναρίων).

Υποθετικό σχέδιο μηχανής παρασκευής υγρού πυρός

Η συνταγή της κατασκευής του συστήματος και της παρασκευής του υγρού πυρός περιβάλλονταν από άκρα μυστικότητα: οι διάφοροι χειριστές και τεχνίτες κατά πάσα πιθανότητα γνώριζαν ο καθένας μόνο τον δικό του τομέα, έτσι ώστε ακόμα κι αν κάποιος επιχειρούσε να προδώσει τις πληροφορίες στον εχθρό, να μην μπορούσε να εξηγήσει συνολικά το σύστημα.

Αναπαράσταση βαλλίστρας (από την οποίαν εκτόξευαν το υγρό πυρ

(Μουσείο Τεχνολογίας Θεσσαλονίκης)

Την συνολική γνώση για το υγρό πυρ, προφανώς την είχε μόνον ο εκάστοτε αυτοκράτορας.
Οι γνώσεις αυτές, φυσικά μεταφέρονταν μόνον προφορικά, γι’ αυτό και δεν έχουμε καμία γραπτή μαρτυρία για την μυστική «συνταγή».

Εκτοξευτήρας υγρού πυρός μέσα από πλοίο

Η μυστικότητα της κατασκευής του δημιούργησε σιγά-σιγά τον μύθο πως είχε θεϊκή προέλευση. Μάλιστα, αργότερα έλεγαν μια ιστορία για κάποιον στρατηγό που δωροδωκήθηκε για να αποκαλύψει το μυστικό σε εχθρούς, όμως κάηκε από ουράνιο πυρ μια φορά που έμπαινε σε έναν ναό.

Πλοίο οπλισμένο με εκτοξευτήρες υγρού πυρός

Το κύριο (όχι όμως και μοναδικό) συστατικό του υγρού πυρός πρέπει να ήταν το πετρέλαιο.
Το σίγουρο είναι πως δεν έσβηνε στο νερό, γι’ αυτό και ήταν σαφώς πιο αποτελεσματικό από άλλα παρόμοια όπλα (π.χ. φλεγόμενα βέλη) της αρχαιότητας.

Το υγρό πυρ σε δράση

Το σημαντικό ήταν πως «ήρθε» την πιο κατάλληλη στιγμή για τους Βυζαντινούς: την εποχή που, όντες εξασθενημένοι από τους πολέμους δεκαετιών με τους Πέρσες και τους Αβάρους, άρχισαν οι επιδρομές των Αράβων, και τα πράγματα θα ήταν πολύ δύσκολα αν δεν είχαν ένα τόσο αποτελεσματικό όπλο.

Ναυμαχία, με την βοήθεια του υγρού πυρός

Ναυμαχία με την βοήθεια του υγρού πυρός
(μικρογραφία από το χρονικό του Σκυλίτζη)

Χειροβομβίδες (!) του 10ου-11ου αιώνα, από το φρούριο των Χανίων, στην Κρήτη

(Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)